Tweetalig colloquium – Recht op humor – Tien jaar na Charlie Hebdo: mag er nog gelachen worden?

Op 5 mei 2025 organiseert het juridische tijdschrift Auteurs & Media een studiedag met als titel “Recht op humor. 10 jaar na Charlie Hebdo: mag er nog gelachen worden?”

Dit jaar is het 10 jaar geleden dat in Parijs een bloedige aanslag werd gepleegd op de lokalen van het satirische weekblad Charlie Hebdo. De aanslag kostte het leven aan 12 mensen, waaronder de hoofdredacteur Charb en de cartoonisten Cabu en Wolinski. Kort na deze aanslag betitelde een Vrije Tribune in Auteurs & Media‑de moordpartij in militaire commandostijl als de ‘9/11’-aanslag op de journalistiek: “Nooit, nooit kan een dergelijke gruwelijke afrekening gerechtvaardigd worden: niet in naam van een religie, niet in naam van een God of Profeet, niet in naam van een ideologie of een ‘hoger belang’.”

5 mei is de dag na de eerste zondag in mei, sinds ruim 25 jaar de internationale dag van de lach. Het is ook amper twee dagen na 3 mei, de internationale dag van de persvrijheid, World Press Freedom Day. Genoeg aanleiding dus om dieper in te gaan op de vraag hoe het gesteld is met de lach. Lachen is plezierig en schalks, het ontlaadt positieve energie, werkt verbindend en bevrijdend. Via humor kunnen opinies of standpunten op ludieke en grensverleggende wijze vertolkt worden. Als onderdeel van het recht op expressievrijheid maken humoristische uitingen aanspraak op een hoog niveau van rechtsbescherming in Europa. Maar volgens sommigen mochten en mogen bepaalde grenzen niet overschreden worden. Omdat de wet of het gerecht niet optrad tegen sommige satirische cartoons in Charlie Hebdo, probeerde men op brutale wijze het recht op humor met wapens te lijf te gaan. Kort na de aanslag op Charlie Hebdo werd vrijwel uni sono, met luide stem geroepen dat humor via (politieke) cartoons moet gevrijwaard worden. De slogan “Je suis Charlie” werd‑een uitroepteken en een wat diffuse oproep voor (ongelimiteerde) expressievrijheid.

Wat blijft er vandaag, 10 jaar later, nog over van deze roep om radicale bescherming van humor? Meteen stelt de vraag zich ook in een ruimer juridisch kader: Geldt die bescherming ook voor het grof beledigen van personen of groepen, het aanzetten tot haat, discriminatie of geweld, het verspreiden van obsceniteiten of seksisme, deepfakes of memes via sociale media, onder het mom dat het “maar om te lachen was”? Wordt humor als onderdeel van politieke expressie anders beschermd dan humor in de reclame, of op sociale media? Hoe verhouden humor en religie, humor en goede zeden, humor en racisme, humor en seksisme zich jegens elkaar in de wet en hoe gaan rechters daar mee om? Het recht op humoristische expressievrijheid dreigt overigens niet enkel beperkt te worden door wetgeving en rechtspraak, maar ook steeds meer door private actoren, door mediaredacties, door mediadirecties, door zelfregulerende instanties, door internetplatforms, door AI-filters, en dit alles in een steeds meer globale context die vaak de humoristische uiting onttrekt aan de originele, lokale of concrete context.